Gjeopolitika e vaksinave – Serbia më afër Rusisë dhe Kinës, Ukraina më afër Perëndimit

Një nga detyrat më të rëndësishme me të cilat po përballet Bashkimi Evropian në shekullin e XXI-të është sjellja e paqes dhe krijimi i standardeve evropiane të qeverisjes në Ballkanin Perëndimor, gjë që ende merret me trashëgiminë e luftërave jugosllave dhe nxjerrën e fqinjëve të saj lindorë nga ndikimi rus. Duke shtuar se tashmë disa vende të Evropës Qendrore dhe Lindore janë shtete anëtare, BE ka arsye të jetë e sigurt se do t’i arrijë këto qëllime. Mirëpo, duke gjykuar trajektoret strategjike të Serbisë dhe Ukrainës, kjo nuk pritet të jetë aspak e lehtë.

Serbia dhe Ukraina janë fqinjët e parë të BE-së. I pari është një shtet kandidat për anëtarësim në BE, me lidhje të forta me Rusinë dhe Kinën. Kurse Ukraina nuk ka perspektivë të besueshme të BE-së dhe është në luftë me Rusinë. Situata e shkaktuar nga pandemia COVID-19 në të dy vendet janë shumë të ndryshme, por kanë të bëjnë me BE-në.

Sondazhet e Këshillit Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë (ECFR) tregojnë se qytetarët serb kanë një pikëpamje të fortë negative për integrimin në BE. Kryesisht ata e shohin sistemin politik të BE-së si të prishur, ndërsa Rusinë dhe Kinën e shohin si aleatë kryesorë. Në të kundërtën, ukrainasit janë kryesisht pro-evropianë, duan të ndërtojnë aleanca me Perëndimin dhe kanë besim në sistemin e BE-së. Megjithatë ata kanë një ndjenjë të fortë se aleatët e tyre i kanë braktisur ata, dhe pak besim në sistemin e tyre politik.

Menaxhimi i pandemisë

Serbia dhe Ukraina janë goditur rëndë nga pandemia. Sipas të dhënave zyrtare, Serbia deri më tani ka përjetuar 7,129 vdekje nga COVID-19 apo 820 vdekje për një milion banorë, ndërsa Ukraina ka përjetuar 53,024 vdekje apo 1,220 vdekje për një milion banorë. Të dy vendet kanë marrë qasje shumë të ndryshme në menaxhimin e pandemisë, veçanërisht kur bëhet fjalë për blerjen e vaksinave.

Qysh në fillim, Serbia pranoi vaksinat ruse dhe kineze për të luftuar virusin. Derisa Serbia administroi vaksinimet e para me Sputnik V, Ukraina ka miratuar Ligjin Kundër Regjistrimit të Vaksinës Ruse, me arsyetimin se cenon sigurinë kombëtare. Kijevi nuk donte të varej nga armiku i tij për vaksinat, e cila shpresonte për një marrëveshje me kompanitë farmaceutike perëndimore dhe mbështetje nga programi COVAX.

Fillimi i shpejtë i procesit të vaksinimit të Serbisë nxiti shumë vetë-urime nga politikanët e vendit: deri në muajin janar 2021, vendi kishte vaksina të mjaftueshme për të gjithë popullsinë, megjithatë, shtatë muaj më vonë vaksinimi në vend është ngadalësuar. Vetëm 41.75 për qind e serbëve kanë marrë të paktën një dozë të vaksinës, krahasuar me mesataren e BE-së prej 59.78 për qind. Ukraina, megjithatë, mbetet shumë prapa, me vetëm 8.6 për qind të popullsisë që kanë marrë të paktën një dozë të vaksinës.

Të dhënat e sondazhit

Të dhënat e ECFR sugjerojnë se suksesi relativ i skemës dhe aleancave të vaksinimit në Serbi ka forcuar besimin e njerëzve në sistemin politik të vendit dhe trajektoren gjeopolitike të tij. Në të kundërtën, njerëzit në Ukrainë janë të pakënaqur me sistemin e tyre dhe ndihen të braktisur, edhe nëse i shohin vendet perëndimore si aleatë kryesorë.

Pavarësisht nga pandemia, dy e tretat e qytetarëve serbë e shohin se politika është duke punuar mirë ose shumë mirë. Për më tepër, shumica e tyre besojnë se vendi është aq mirë sa kombet e tjera. Vetëm 46 për qind e tyre thonë se BE-ja punon mirë.

Ndërkohë, ukrainasit kanë një qëndrim shumë negativ ndaj sistemit politik të vendit të tyre: 70 për qind e shohin atë si të dobët. Në përputhje me këtë, ukrainasit mendojnë se vendi i tyre po përballet më pak me COVID-19 në krahasim me Shtetet e Bashkuara, Kinën, Izraelin, Britaninë e Madhe dhe BE-në. Sidoqoftë, ata besojnë se Rusia po bëhet edhe më keq. Në të kundërt, mendimi i tyre për sistemin politik të BE-së është jashtëzakonisht pozitiv: afërsisht dy të tretat e tyre besojnë se funksionon mirë.

Vetëm 22 për qind e ukrainasve thonë se mund të mbështeten në BE-në dhe SHBA-në lidhur me rimëkëmbjen nga pandemia, por ata kanë edhe më pak besim në vendet tjera. Një shumicë dërrmuese e tyre i konsiderojnë vendet perëndimore ose si aleate të Ukrainës ose si partnerë të nevojshëm. Në të kundërtën, 67 për qind e ukrainasve e shohin Rusinë si një kundërshtare. Është interesante se 50 për qind e tyre e shohin Kinën si një partner dhe 10 për qind e shohin atë si një aleat.

Strategjia gjeopolitike e Qeverisë serbe i ka bërë aleancat të duken shumë të ndryshme: 54 për qind e serbëve e shohin Rusinë si aleate. Nëse i shtojmë ata që e shohin Rusinë si një partner të nevojshëm, 95 për qind e tyre e shohin Rusinë të paktën si një partner i nevojshëm.

Serbët kanë perceptime të ngjashme për Kinën: 91 për qind e shohin vendin ose si një aleat ose si një partner i nevojshëm. Numrat janë shumë më keq për fuqitë perëndimore. 57 për qind e serbëve e shohin BE-në si një partner të nevojshëm dhe vetëm 11 për qind e konsiderojnë atë si një aleat. Në asnjë vend tjetër evropian të cilin e ka anketuar ECFR nuk ka një simpati kaq të hapur për Rusinë dhe Kinën.

Instinktet e forta pro-perëndimore të ukrainasve janë gjithashtu të shfaqura në qëndrimet e tyre ndaj vaksinave. Dy të tretat e tyre thonë se nuk i besojnë vaksinës kineze dhe më shumë se 80 për qind nuk i besojnë asaj ruse, ndërsa besimi i tyre në vaksinat e vendeve perëndimore është dukshëm më i lartë. Në të kundërtën, 75 për qind e serbëve i besojnë vaksinës ruse dhe 68 për qind i besojnë asaj kineze. Numrat për vaksinat perëndimore janë shumë më të ulëta: 39 për qind për vaksinat e vendeve BE-së, 35 për qind për ato amerikane dhe 29 për qind për të Britanisë së Madhe. Shumica e serbëve nuk u besojnë vaksinave perëndimore.

Është shqetësuese që përkundër ndjenjave të forta pro-perëndimore të ukrainasve, shumica e tyre ndjehen të braktisur nga Perëndimi: 34.4 për qind e tyre besojnë se vendi i tyre mund të mbështetet vetëm tek vetja në rimëkëmbjen pas pandemisë, ndërsa vetëm 22.3 për qind mund të mbështeten në SHBA-në dhe 21.6 për qind në vendet e BE-së. Vetëm 12 për qind e serbëve besojnë se vendi i tyre mund të mbështetet vetëm tek vetja. 38 për qind e serbëve thonë se mbështeten në Kinë, 28 për qind në Rusi dhe 13 për qind në BE. Vetëm 1 për qind besojnë se mund të mbështeten në Shtetet e Bashkuara.

Perceptimet e serbëve për Rusinë dhe Kinën duket se janë kryesisht të pavarura nga pikëpamjet e tyre për BE-në, atë që shumica e tyre simpatizojnë dy vendet pavarësisht se si ata e shohin sistemin politik të bllokut evropian. 41 për qind e serbëve e shohin anëtarësimin në BE si pozitiv, ndërsa vetëm 30 për qind e konsiderojnë atë si negativ.

Gjeopolitika e vaksinave

Në Ukrainë dhe Serbi, zgjedhja e vaksinave është bërë një tregues i preferencave gjeopolitike. Dhe, pasi presidenti serb Aleksandar Vuçiq filloi shpërndarjen e dozave të vaksinave në vendet fqinje, çështja është bërë një simbol i dëshirës së Beogradit për të përsëritur rolin e tij të epokës jugosllave në rajon.

Rreth 40 për qind e të anketuarve serbë i thanë ECFR se, “Qeveria serbe bëri gjënë e duhur duke ndarë vaksinat me vendet fqinje para se të gjithë qytetarët të dëshironin të merrnin vaksinën, kjo do të rriste ndikimin e Serbisë në rajon”. 34 për qind e tyre mendonin se po e bënin si detyrim moral.

Vitin e kaluar, Vuçiq kishte deklaruar se, “solidariteti evropian nuk ekziston. Ishte një përrallë e bukur”. Ai e vazhdoi këtë duke vendosur banera nëpër Beograd me mesazhin “Faleminderit, vëllai Xi”, në përkrahje për presidentin kinez Xi Jinping. Kina përdori të ashtuquajturën “diplomaci të maskave” për të minuar në mënyrë efektive “fuqinë e butë” të BE-së në Serbi dhe vende të tjera në Ballkanin Perëndimor, ndërsa Serbia shfrytëzoi rastin për të demonstruar ekuividencën e saj midis Rusisë, Kinës dhe Perëndimit.

Diplomacia shumë-drejtimëshe, e cila doli nga moda pas shpërbërjes së Jugosllavisë duket se është modeli i ri i zhvillimit të Serbisë. Pjesa më e madhe e investimeve kineze në Ballkanin Perëndimor, duke përfshirë gjithçka nga miniera e bakrit në Bor në hekurudhën Beograd-Budapest dhe autostradën Beograd – Adriatik, mbush një boshllëk të dukshëm në investime. Serbia ka ftuar Rusinë të ndërtojë pjesën serbe të TurkStream, një tubacion i rëndësishëm për tranzitin e gazit rus. Gazprom pritet të marr termocentralin me gaz prej 200MW në Pançevë, i ndërtuar përmes kompanisë së naftës dhe gazit NIS me pajisje kineze.

Në frontin politik, Rusia dhe Kina kanë bllokuar proceset integruese të Kosovës në Organizatën e Kombeve të Bashkuara. Sistemet kineze të njohjes së fytyrës janë thellësisht të integruara në Ministrinë serbe të Punëve të Brendshme. Dhe me këtë, Vuçiq ka miratuar modelin e dikurshëm të Rusisë të demokracisë me një qeverisje tepërt të përqendruar.

Ndërkohë, BE-ja ka vazhduar të mbështesë vendet e Ballkanit Perëndimor në luftën e tyre kundër COVID-19, por shumica e këtyre përpjekjeve ka kaluar pa u vënë re nga publiku. Së bashku me Bankën Evropiane të Investimeve, BE ka ndarë 3.3 miliardë euro për të mbështetur daljen nga kriza shëndetësore dhe ekonomike të rajonit. Unioni dhe shtetet anëtare të saj janë disa nga donatorët kryesorë të nismës COVAX, e cila do të furnizojë më shumë se 5 milionë doza të vaksinave për vendet e Ballkanit Perëndimor. Më 20 prill 2021, Komisioni Evropian njoftoi se do të furnizonte 651 mijë doza të vaksinës BioNTech/Pfizer vendet e Ballkanit Perëndimor deri në muajin gusht.

Ukraina gjithashtu merr pjesë në paketën e ndihmës evropiane: deri më tani, blloku ka ndarë 3 miliardë euro për rimëkëmbjen ekonomike të tyre. Ukraina pritet t’i merr 4 milion doza të vaksinave nga COVAX, përfshirë 2 milionë të dhuruara nga SHBA-ja. Kjo nuk është aq e mjaftueshme për një popullsi prej më shumë se 44 milionë banorë.

Loja titiste e Vuçiqit për të zgjedhur, duke goditur mbi peshën e dikujt, tingëllon e njohur dhe tërheqëse për shoqërinë serbe. Ashtu si gjatë Luftës së Ftohtë, Qeveria në Beograd e përdor këtë qasje për të shtypur pakënaqësinë e brendshme civile.

Politika e gabuar e zgjerimit

Shumë vende evropiane kanë filluar të shohin dritë në fund të tunelit të krijuar nga pandemia COVID-19. Por, dy dekada pas luftërave jugosllave, gjendja e shoqërive në periferi të BE-së ngre pyetjen urgjente për bashkimin: çfarë mund të bëhet më mirë që të lidhesh me vendet kandidate siç është Serbia, e cila gjeopolitikisht po shkon drejt Rusisë dhe Kinë? Dhe, si mund ta rimendojë BE-ja strategjinë e saj të zgjerimit për të prekur ndjenjat pro-perëndimore të ukrainasve?

Procesi i zgjerimit vazhdon të has vështirësi, siç u pa më së fundi në veton bullgare mbi fillimin e negociatave të pranimit me Maqedoninë e Veriut. Nëse shtetet anëtare do të mbështesin këtë proces, ata duhet ta bazojnë atë në një ndjenjë të përbashkët të përkatësisë – e cila duket se po dobësohet në Serbi. BE-ja është një bashkësi vlerash.

Presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen është zotuar të punojë drejt një bashkimi më gjeopolitik. Pra, çfarë do të thotë nëse një kandidat për anëtarësim në BE, siç është Serbia, shikon nga lindja dhe jo nga perëndimi dhe përafrohet me Kinën dhe Rusinë?

A është e drejtë që BE t’i ofrojë anëtarësim Serbisë gjithnjë e më anti-perëndimore, ndërsa ia mohon këtë Ukrainës, ku qytetarët kanë besim në BE, e shikojnë atë dhe shpresojnë për një të ardhme shumë më afër Perëndimit sesa Rusisë?

Si duhet ta zbatojë BE-ja metodologjinë e saj të re të zgjerimit nëse shtetet e shikojnë BE-në jo si një aleat, por në rastin më të mirë, një partner i nevojshëm? Rreziku këtu do të ishte që vendet janë pajtuar për ndryshimet ligjore vetëm në letër, por nuk i zbatuan ato në praktikë. Për më tepër, miratimi i heshtur i BE-së për trajektoren gjeopolitike të Serbisë do të ndihmonte në ngritjen e një regjimi oportunist që mund të shërbente si model për të tjerët në rajon.

Në vrullin e fundit të zgjerimit, bashkimi nuk mund të merrte të gjitha meritat për përparimin demokratik në Evropën Qendrore dhe Lindore, sepse shumica e punës u bë nga vetë vendet. Por BE -ja fuqizoi politikanët reformistë duke miratuar përpjekjet e tyre dhe duke i shpërblyer ata me ndihma dhe lidhje politike. Miratimi i standardeve të qeverisjes së BE-së ishte vendimtar për suksesin e vendeve kandidate. Sot, duket se zbatohet logjika e kundërt. Nxitja pro-evropiane nuk shpërblehet më: një qasje transaksionale, me dy marrëveshje mund ta sjellë një shtet më pranë integrimit në BE dhe madje të rrisë ndikimin e tij rajonal.

Rruga Press